فضیلت سوره ی البقره
در رمضان 94 تصمیم بر این شد که هر روز با قرار دادن 3 سوره از قران کریم همراه با فضایل و ترتیل سایت سی ام سی همراه شما باشد.
فضیلت سوره ها از سایت های {ویکی فقه - تبیان و ویکی پدیا گرفته شده است}
ترتیل ها شامل ترتیل های { استاد علي بن عبدالرحمن - استاد محمد صديق منشاوی و استاد ماهر المعیقلی}
-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-
میتوانید این سوره را از این قسمت بخوانید
میتواند ترتیل این سوره را از این قسمت گوش کنید
-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=-=
قسمت اول ویکی پدیا
سورهٔ بقره، (به معنای سورهٔ گاو ماده)[۱] دومین و بزرگترین سوره کتاب قرآن است و ۲۸۶ آیه دارد. بیشتر آیات این سوره در مدینه و پس از هجرت نازل شدهاست.[۲]
علت نامگذاری
بقره به معنی گاو مادهاست. دلیل نامگذاری این سوره به این نام، این است که در آیات ۶۷ تا ۷۳ این سوره داستان فرمان خدا به بنیاسرائیل مبنی بر کشتن و ذبح کردن گاو، بیان شدهاست.[۳]
نامهای دیگر سوره
فسطاط القرآن، سنام القرآن، با سوره آل عمران تواماً.
محتویات سوره
این سوره از نظر اصول اعتقادی اسلام و بسیاری از مسائل عملی (عبادی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی) جامعیت دارد.[۴] در این سوره:
- بحثهائی پیرامون توحید و شناسائی خدا مخصوصا از طریق مطالعه اسرار آفرینش آمدهاست.
- بحثهائی در زمینه معاد و زندگی پس از مرگ، مخصوصا مثالهای حسی آن مانند داستان ابراهیم و زنده شدن مرغها و داستان عزیر.
- بحثهائی در زمینه اعجاز قرآن و اهمیت این کتاب آسمانی.
- بحثهائی پیرامون داستان آدم و حوا و توبهٔ آنها
- بحثهائی پیرامون رزم و ماهیت نبرد در اسلام
- بحثهائی بسیار مفصل درباره یهود و منافقان و موضع گیریهای خاص آنها در برابر اسلام و قرآن.
- بحثهائی در زمینه تاریخ پیامبران بزرگ مخصوصا ابراهیم و موسی.
- بحثهائی در زمینه احکام مختلف اسلامی از جمله: نماز، روزه، حج، تغییر قبله، ازدواج و طلاق، احکام تجارت، احکام ربا، بحثهایی در زمینه انفاق در راه خدا، مسائل قصاص، تحریم قمار و شراب و قسمتی از گوشتهای حرام و احکام وصیت و مانند آن.
همچنین آیات آیه الکرسی در این سوره قرار دارد.
آیه آمن الرسول
به دو آیه انتهایی سوره بقره میگویند. این دو آیه عبارتند از:
آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنزِلَ إِلَیْهِ مِن رَّبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ کُلٌّ آمَنَ بِاللّهِ وَمَلآئِکَتِهِ وَکُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لاَ نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِّن رُّسُلِهِ وَقَالُواْ سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا غُفْرَانَکَ رَبَّنَا وَإِلَیْکَ الْمَصِیرُ لاَ یُکَلِّفُ اللّهُ نَفْسًا إِلاَّ وُسْعَهَا لَهَا مَا کَسَبَتْ وَعَلَیْهَا مَا اکْتَسَبَتْ رَبَّنَا لاَ تُؤَاخِذْنَا إِن نَّسِینَا أَوْ أَخْطَأْنَا رَبَّنَا وَلاَ تَحْمِلْ عَلَیْنَا إِصْرًا کَمَا حَمَلْتَهُ عَلَی الَّذِینَ مِن قَبْلِنَا رَبَّنَا وَلاَ تُحَمِّلْنَا مَا لاَ طَاقَةَ لَنَا بِهِ وَاعْفُ عَنَّا وَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَآ أَنتَ مَوْلاَنَا فَانصُرْنَا عَلَی الْقَوْمِ الْکَافِرِینَ.
ترجمه مکارم شیرازی:پیامبر، به آنچه از سوی پروردگارش بر او نازل شده، ایمان آورده است. (و او، به تمام سخنان خود، کاملاً مومن میباشد). و همه مؤ منان (نیز)، به خدا و فرشتگان او و کتابها و فرستادگانش، ایمان آوردهاند، (و میگویند:) ما در میان هیچ یک از پیامبران او، فرق نمیگذاریم (و به همه ایمان داریم). و (مؤ منان) گفتند: «ما شنیدیم و اطاعت کردیم. پروردگارا! (انتظار) آمرزش تو را (داریم)، و بازگشت (ما) به سوی توست.» خداوند هیچ کس را، جز به اندازه توانایی اش، تکلیف نمیکند. (انسان،) هر کار (نیکی) را انجام دهد، برای خود انجام داده، و هر کار (بدی) کند، به زیان خود کرده است. (مومنان میگویند:) پروردگارا! اگر ما فراموش یا خطا کردیم، ما را مؤ اخذه مکن! پروردگارا! تکلیف سنگینی بر ما قرار مده، آن چنان که (به خاطر گناه و طغیان،) بر کسانی که پیش از ما بودند، قرار دادی! پروردگارا! آنچه طاقت تحمل آن را نداریم، بر ما مقرر مدار! و آثار گناه را از ما بشوی! ما را ببخش و در رحمت خود قرار ده! تو مولا و سرپرست مایی، پس ما را بر جمعیت کافران، پیروز گردان!
ترجمه فولادوند:پیامبر (خدا) بدانچه از جانب پروردگارش بر او نازل شده است ایمان آورده است، و مؤمنان همگی به خدا و فرشتگان و کتابها و فرستادگانش ایمان آوردهاند (و گفتند:) (میان هیچ یک از فرستادگانش فرق نمیگذاریم) و گفتند: (شنیدیم و گردن نهادیم، پروردگارا، آمرزش تو را (خواستاریم) و فرجام به سوی تو است.)خداوند هیچ کس را جز به قدر تواناییاش تکلیف نمیکند. آنچه (از خوبی) به دست آورده به سود او، و آنچه (از بدی) به دست آورده به زیان اوست. پروردگارا، اگر فراموش کردیم یا به خطا رفتیم بر ما مگیر، پروردگارا، هیچ بار گرانی بر (دوش) ما مگذار؛ همچنانکه بر (دوش) کسانی که پیش از ما بودند نهادی. پروردگارا، و آنچه تاب آن نداریم بر ما تحمیل مکن؛ و از ما درگذر؛ و ما را ببخشای و بر ما رحمت آور؛ سرور ما تویی؛ پس ما را بر گروه کافران پیروز کن.
ترجمه خرمشاهی:پیامبر به آنچه از سوی پروردگارش بر او نازل شده است، ایمان آورده است و مؤمنان هم، همگی به خداوند و فرشتگانش و کتابهایش و پیامبرانش ایمان آوردهاند [و میگویند] بین هیچیک از پیامبران او فرق نمیگذاریم، و میگویند شنیدیم و اطاعت کردیم، پروردگارا آمرزش تو را خواهانیم و بازگشت به سوی توست. خداوند هیچکس را جز به اندازه توانش تکلیف نمیکند، هرکس هر چه نیکی کند به سود او و هرچه بدی کند به زیان اوست، خدایا اگر [فرمانی را] فراموش یا خطایی کردیم بر ما مگیر، پروردگارا بار گرانی بر عهده ما مگذار، چنانکه بر عهده پیشینیان ما گذاردهای، پروردگارا آنچه تاب و توان آن را نداریم بر دوش ما مگذار، ما را ببخش و بیامرز و بر ما رحمتآور، تو مولای مایی، ما را بر خدا نشناسان پیروز گردان.
قسمت دوم ویکی فقه
نخستین سوره طُوَل[ ]
در ترتیب مصحف، سوره بقره نخستین سوره از مجموعه «سبع طُوَل» سورههای طولانی آغازین قرآن بهحساب میآید. [۴] [۵] [۶]
محتوای سوره[ ]
۱- بحث هائى پیرامون توحید و شناسائى خدا مخصوصاً از طریق مطالعه اسرار آفرینش آمده است.
۲- بحث هائى در زمینه معاد و زندگی پس از مرگ، مخصوصاً مثال هاى حسّى آن مانند داستان ابراهیم و زنده شدن مرغ ها و داستان عزیر.
۳- بحث هائى در زمینه اعجاز قرآن و اهمیت این کتاب آسمانى.
۴- بحث هائى بسیار مفصل و طولانى درباره یهود و منافقان و موضع گیرى هاى خاص آنها در برابر اسلام و قرآن، و انواع کارشکنى هاى آنان در این رابطه.
۵- بحث هائى در زمینه تاریخ پیامبران بزرگ مخصوصاً ابراهیم(علیه السلام) و موسی(علیه السلام).
۶- بحث هائى در زمینه احکام مختلف اسلامى از جمله نماز، روزه، جهاد در راه خدا، حج و تغییر قبله، ازدواج و طلاق، احکام تجارت و دین، و قسمت مهمى از احکام ربا.
۷- بحث هاى فراوانى در زمینه انفاق در راه خدا.
۸- مسأله قصاص و تحریم قسمتى از گوشت های حرام و قمار و شراب و بخشى از احکام وصیت و مانند آن. [۷]
مقدمه با تأکید بر تردیدناپذیری هدایت قرآن کریم آغاز میشود؛ سپس به گروهبندی مردم در برابر منادیان خدا و کتاب او میپردازد آیههای - و رویکردهای مختلف اهل کتاب، بهویژه یهودان را در زمان نزول آیات بیان میکند. [۸] [۹] [۱۰] [۱۱] [۱۲] [۱۳] [۱۴] [۱۵] آنگاه در پی فراخواندن همگان به بندگی خدا و تقوای الهی، با بیانی دیگر به نفی تردیدها از قرآن کریم پرداخته است و ستیزه جویان با پیامبر (صلی الله علیه و اله وسلم) و قرآن را وعده عذاب، و خداباوران شایسته را مژده بهشت میدهد. [۱۶] در مقام براعت استهلال، به خردهگیریهای یهودان از تمثیلهای قرآن اشاره میکند [۱۷] [۱۸] و از پیمانشکنی، ناجوانمردی و فسادانگیزی، به عنوان عامل عمده زیانکاری کافران یهودیان سخن به میان میآورد. پس از آن، به فراخوان عمومی بندگی و فرمانبرداری خداوند باز میگردد و کفر ورزیدن به خدای یکتا را، پدیدهای بس شگفت مینمایاند؛ زنده کردن مردگان را کار مستمر خداوند، و پیشگاه خداوند سبحان را پایان راه تمامی مؤمنان و کافران عنوان میکند. آنگاه با اشاره به آغاز آفرینش زمین، پیدایش آسمان، داستان خلقت آدم و حوا، گفت و گوی فرشتگان با خدا و سجده آنان به آدم، ابلیس را به موجب نافرمانی خدا پیشرو و پیشتاز کافران قلمداد میکند [۱۹] و سرانجام، سرگذشت بهشت آدم و فریب ابلیس و هبوط انسانهای نخستین را بر زمین، مقدمهای قرار میدهد که بیان کند «راز رستگاری، پیروی از هدایت الهی، و کفر و تکذیب، سبب بدبختی و عذاب ابدی است». [۲۰]
در پی این مقدمه کمابیش طولانی - که پس از فاتحة الکتاب، مدخل و پیش درآمدی مناسب برای تمامی آیات و سور قرآن کریم نیز دانسته شده است. [۲۱]
وجه مشترک با سور دیگر[ ]
سوره بقره به سبب همانندی حروف مقطعه آغازین آن، با سوره دیگر آل عمران، عنکبوت، روم، لقمان و سجده، دارای وجه مشترکی با آنهاست برای آگاهی از مستندات قرآنی - حدیثی این نظریه، [۲۲] با در نظر گرفتن مضامین این چند سوره و در قیاس با دیگر سورههای قرآن کریم، محور موضوعی مشترکشان «آیین رفتار و برخورد مسلمانان با هواداران و پیروان دیگر ادیان» است که در سوره مکی از این مجموعه، بیشتر به مبانی و راهبردهای نظری، و در دو سوره مدنی بقره و آل عمران، روشها و راهکارهای عملی آن طرح و شرح شده است. محور بیان در سوره بقره، بیشتر بنیاسرائیل و قوم یهود، و در سوره آل عمران، بیشتر نصارا هستند. [۲۳] [۲۴] سوره بقره از این دیدگاه، مشتمل بر مقدمهای مبسوط آیههای -۹، دو بخش آیههای ۰-۴۱، ۴۲- ۸۳ و خاتمه آیههای ۸۴-۸۶ است. [۲۵]
وجه تسمیه[ ]
وجه تسمیه سوره بقره، بنا به قاعده کلی نامگذاری سور [۲۶] شاخصترین قصه از مجموعه داستانهای بنی اسرائیل در قرآن، یعنی قصه گاو بنیاسرائیل [۲۷] است. داستانی که تنها در این سوره آمده است و از نگاه برخی مفسران، در میان ۹ داستان گزارش شده در این سوره، شگفتترین آنها به حساب [۲۸] [۲۹]
تکرار بار خطاب «بنی اسرائیل» از میان بار تکرار آن در قرآن، [۳۰] فراوانی سرگذشتهای مربوط به قوم یهود و تعبیرات ستایشآمیز یا گزندهای که تنها در این سوره درباره این قوم آمده، اقتضا میکرده است که آن را «بنیاسرائیل» نامند، اما برخلاف انتظار، عنوان «بقره» جایگزین آن شده است؛ عنوانی که یادآور گوساله پرستی یهودان به تقلید از تقدیس گاو آپیس توسط مصریان، [۳۱] [۳۲] [۳۳] [۳۴] گزارش رفتار ناشایست بنیاسرائیل با پیامبر خدا و نشانِ بارز بهانهجویی و مادیگرایی این قوم است. [۳۵] [۳۶] [۳۷] [۳۸] [۳۹] اگر یاد آوریم که از دیگر لقبهای این سوره «بلندا»، «برافراشتهترین خیمهگاه» و «درخشندهترین قسمت» قرآن است برای القاب «سنام القرآن»، «فسطاط القرآن» و «الزهراء»،، [۴۰] [۴۱] [۴۲] [۴۳] میتوان تسمیه مشهور و خلاف انتظار این سوره را چنان تفسیر کرد که گویا نامگذار خواسته است مرتفعترین بلندا، برافراشتهترین خیمهگاه و درخشندهترین قسمت قرآن را، واقعگرایانه به افشاگری درباره بنیاسرائیل و مبارزه فرهنگی - اجتماعی با آنان اختصاص دهد.
پس نامگذارى این سوره به «بقره» به خاطر داستانى است در مورد گاو بنی اسرائیل که شرح آن در آیات ۶۷ تا ۷۳ به خواست خدا خواهد آمد. [۴۴]
فضیلت تلاوت[ ]
در فضیلت تلاوت این سوره، روایات پر اهمیتى در منابع اسلامى نقل شده است [۴۵]:
از جمله مرحوم «طبرسی» در «مجمع البیان» از پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله)چنین نقل مى کند که پرسیدند: أَىُّ سُورَةِ الْقُرْآنِ أَفْضَلُ؟ قالَ: أَلْبَقَرَةُ، قِیْلَ أَىُّ آیَةِ الْبَقَرَةِ أَفْضَلُ؟ قالَ آیَةُ الْکُرْسِىّ: «کدام یک از سوره هاى قرآن از همه برتر است؟ فرمود: سوره «بقره»، عرض کردند: کدام آیه از آیات سوره بقره افضل است؟ فرمود : آیة الکرسی». [۴۶] [۴۷] [۴۸]
افضلیت این سوره ظاهراً به خاطر جامعیت آن، و افضل بودن آیة الکرسی به خاطر محتواى توحید ى خاص آن مى باشد .
و این منافات ندارد که بعضى از سوره هاى دیگر قرآن از جهات دیگرى برترى داشته باشند; چرا که از دیدگاه هاى مختلف به آنها نظر شده است.
و نیز از امام علی بن الحسین(علیهما السلام) از پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله) چنین نقل شده است: کسى که چهار آیه از آغاز سوره بقره و آیة الکرسی و دو آیه بعد از آن و سه آیه از آخر آن را بخواند هرگز در جان و مال خود ناخوشایندى نخواهد دید، شیطان به او نزدیک نمى شود، و قرآن را فراموش نخواهد کرد». [۴۹] [۵۰] [۵۱] [۵۲]
آخرین سوره قاریان و حافظان[ ]
شاید بتوان گفت سوره بقره، معمولاً آخرین سورهای بوده است که قاریان و حافظان فرا میگرفتهاند. میر سید شریف جرجانی د ۱۶ق/ ۴۱۳م ترجمان القرآن را به ترتیب: فاتحة الکتاب، ناس تا بقره تدوین کرده و جلالالدین محلی د ۶۴ق/ ۴۶۰م نیز تفسیرالجلالین را پس از سوره حمد، از ناس پی گرفته، به سمت آغاز قرآن پیش برده است. با در نظر داشتن آنکه چنین کتابهایی معمولاً برای عموم مردم نوشته میشده است، میتوان این دو نمونه را تأییدی بر مدعای مذکور دانست. با چنین فرضی، فضیلتهای منحصر به فردی که قدما برای آموختن سوره بقره بر شمردهاند. [۵۳] [۵۴] [۵۵] [۵۶]و از آن جهت خواهد بود که فراگیری و قرائتش نزد معلم، نشان پیوستن به زمره منتهیان قرآن آموختگان و درآمدن از جرگه مبتدیان بوده است، [۵۷]
سوره تألیفی[ ]
سوره بقره از جمله سورههای تألیفی است. [۵۸] به گواهی مطابقت مضامین آن با رویدادهای مراحل مختلف دوران ۱۰ ساله مدینه، در اثنای نزول دیگر آیات و سور مدنی نازل سورههای اسراء و اعراف، و آنگاه با نظارت پیامبر (صلی الله علیه و اله وسلم) تألیف شده است. [۵۹] به عنوان مثال، روایات اسباب نزول در این سوره حکایت از آن دارند که آیات روزه آیههای ۸۳-۸۷ در سال دوم هجرت [۶۰] آیههای ۱۴ درگیر و دار جنگ احزاب؛ آیههای ۹۰ به بعد در حدیبیه [۶۱] [۶۲] آیه ۷۸ مدتی پس از فتح مکه [۶۳] [۶۴] آیه ۱۳ درباره «وفد نصارای نجران» و مشاجره آنان با یهودیان مدینه [۶۵] آیه ۷۴ درباره غزوه تبوک [۶۶] [۶۷] و آیه ۸۱ روز عید قربان در حجة الوداع، یا در واپسین روزها و ساعات زندگانی پیامبر (صلی الله علیه و اله وسلم) نازل شده است. [۶۸] [۶۹] [۷۰] بدینسان، قول مشهور که سوره بقره نخستین سوره مدنی [۷۱] [۷۲] [۷۳] و هشتاد و هفتمین سوره نازل شده [۷۴] [۷۵] است، گرچه از نزول سوره در نخستین سالهای دوران مدینه حکایت میکند، تنها میتواند ناظر به نزول آیات آغازین سوره، [۷۶] یا قسمتهای دیگری از آن باشد. [۷۷] [۷۸]
محور موضوعی[ ]
از ویژگیهای تفسیر در سده اخیر، توجه به یکپارچگی و وحدت موضوعی سورههای قرآن و پژوهش درباره اهداف و مقاصد آنهاست. بیشتر مفسران و قرآن شناسان معاصر، برآن شدهاند که محور موضوعی واحدی را برای سوره بقره بیابند. سورهای که در نگاه اول، فاقد انسجام، و مجموعهای در هم آمیخته از قصص، امثال و احکام به نظر میآید؛ بدانسان که نتوان محور موضوعی مشخصی برایش جست. [۷۹] برخی، بر پایه دستهبندی مضامین، محور موضوعی آن را «اثبات حقانیت، تبیین جایگاه قرآن کریم و بررسی برخوردهای متفاوت گروههای مختلف مردم با آن» دانستهاند [۸۰] [۸۱] [۸۲] برخی دیگر نیز زنده کردن مردگان یا «بَعث» و «نُشور» [۸۳] و برخی نیز تقوای الهی [۸۴] را محور موضوعی آیات آن بر شمردهاند. این رویکردها، همگی درصدد آنند که محور موضوعی سوره بقره را تنها با در نظر گرفتن ارتباط میان آیههای خود سوره مطالعه کنند.
تقسیم به دو اسلوب متفاوت[ ]
سوره بقره به دو نیم سوره با دو اسلوب متفاوت تقسیم میشود: شاخص نیمه اول، تکرار خطابِ «یا بنیاسرائیل» ابتدا به اجمال آیههای ۰-۶ و سپس به تفصیل آیههای ۷-۲۱، ۲۲-۴۱ است. گفت و گو با یهودیان - همچون نمونههای بارز کژاندیشی، ستیزه و ادعای دینداری و شرعمداری در برابر منادیان راستین آن - حجم عمده این بخش را به خود اختصاص داده است. شاخص نیمه دوم، ۱ بار تکرار خطاب «یا اَیهَا الَّذینَ آمَنوا» است. [۸۵] هرچند گاه با صراحت و گزنده، مانند مسئله «قبله» ( [۸۶]۵۰ و گاه با کنایه و مدارا، مانند «یسْأَلونَکَ عَنِ الا´َهِلَّةِ»، «یسْأَلونَکَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرامِ» و «یسْأَلونَکَ عَنِ الْمَحیضِ»، همچنان کارشکنی، فتنهانگیزی و شبههافکنی یهودیان را مطرح میکند. روی سخن این بخش، بیشتر با پیامبر (صلی الله علیه و اله وسلم) و مسلمانان است. [۸۷] [۸۸] [۸۹] [۹۰] [۹۱] [۹۲] [۹۳] [۹۴] [۹۵] [۹۶]
همزمان با بیان متناسب و همگون مطالب و حفظ اتصال، انسجام و توالی منظم آنها [۹۷] [۹۸] [۹۹] [۱۰۰] [۱۰۱] [۱۰۲] مندرجات نیمه دوم را به موضوعات نیمه اول ربط میدهد. بدینسان، قبله قرار دادن کعبه را که توسط ابراهیم و اسماعیل (علیهالسلام) ساخته شده است آیه ۲۷ نشانه استجابت دعای ابراهیم (علیهالسلام) در برانگیختن پیامبر (صلی الله علیه و اله وسلم) میشمارد. [۱۰۳] [۱۰۴] صبر و نماز را که محور سفارشهای خداوند به بنیاسرائیل هم بوده است آیه ۵، به مسلمانان نیز توصیه میکند. [۱۰۵] نمودن زنده کردن مردگان به ابراهیم (علیهالسلام) را مشابه قصه مقتول بنیاسرائیل و زنده شدنش میشمرد [۱۰۶]:بقره:۶۰؛. [۱۰۷] شماری از احکام را که از دیرباز با خرافات رایج میان یهود آمیخته بود، ضمن قصص، مواعظ و امثال تبیین میکند [۱۰۸] [۱۰۹] [۱۱۰] [۱۱۱] آخرین قصه بنیاسرائیل که در این سوره آمده، داستان طالوت و جالوت است [۱۱۲] که جانبازی و ایثارگری داوود را سرچشمه افتخارات تاریخی قوم یهود بر میشمارد. در این داستان، به گونهای کنایه آمیز، مینماید که قوم یهود که در مبارزه طالوت با جالوت سستی کردهاند، نسبتی با داوود - کُشنده جالوت - ندارند. [۱۱۳] [۱۱۴]
خاتمه سوره[ ]
خاتمه سوره مشتمل بر نتیجهگیری و جمعبندی مطالب و مندرجات آن است. ابتدا بر مالکیت، حاکمیت، قدرت و احاطه خداوند بر زمین و آسمان، برون و درون انسان و تمامی دیگر موجودات تأکید میکند؛ سپس در دو آیه آخر سوره خَواتیم البقره که فضیلتهای بسیاری برای آن ذکر کردهاند، [۱۱۵] [۱۱۶] [۱۱۷] [۱۱۸] [۱۱۹] با مضامینی شبیه مضامین آیات آغازین سوره، [۱۲۰] پیامبر اسلام (صلی الله علیه و اله وسلم) و پیروان ایشان را به سبب خداباوری، ایمان به فرشتگان و همه کتابهای آسمانی و تمامی پیامبران الهی، فرمانبرداری خدا و طلب غفران وی و توجه به بازگشت به سوی او میستاید. آنگاه در قالب دعا و مناجات، طبیعت شریعت اسلام و تفاوت اساسی ماهیت آن را با دین و آیینهای پرداخته و بر ساخته بشر و پیرایههایی که بر ادیان پیشین بستهاند، اعلام میکند. این دعای مستجاب که در آن خدای سبحان با بندگان خویش همزبان شده است، با نوید عفو و مغفرت و رحمت و یاری خداوند برای مؤمنان راستین، و مژده پیروزی مؤمنان بر کافران پایان میپذیرد.
سوره بقره در تعالیم پیامبر[ ]
سوره بقره در تعالیم پیامبر (صلی الله علیه و اله وسلم) به همراه سوره آل عمران، «زهراوان» معرفی شده است. [۱۲۱] [۱۲۲] [۱۲۳] [۱۲۴] برخی موارد هماهنگی و پیوستگی این دو سوره عبارتند از تناظر آیات آغازین و پایانی دو سوره [۱۲۵] [۱۲۶] [۱۲۷] [۱۲۸] [۱۲۹] [۱۳۰] [۱۳۱] [۱۳۲] [۱۳۳] [۱۳۴] [۱۳۵] [۱۳۶] [۱۳۷] و تشابه لفظی برخی آیات دو سوره تا آنجا که گویی تکرار یکدیگرند. [۱۳۸] [۱۳۹] [۱۴۰] [۱۴۱]
بیشتر بودن آیات، کلمات و حروف[ ]
شمار و طول رکوعها، آیات، کلمات و حروف سوره بقره، از تمامی دیگر سورههای قرآن کریم بیشتر است و از نظر شمار و فراوانی امثال، قصص، مواعظ و احکام، رتبه اول را دارد. بعضی از دانشمندان چندین حکم و ۵ مثل را در این سوره شمار کردهاند. [۱۴۲] [۱۴۳] [۱۴۴] اینان با دستهبندی آیات این سوره و ردهبندی موضوعات آن، مجموعهای متشکل از ۳ قاعده را - که بیانگر پایههای اساسی و بنیادهای شریعت اسلام است [۱۴۵]- بر شمردهاند؛ نیز با نظر در آن، ۴ سنت اجتماعی را از دیدگاه قرآن کریم [۱۴۶] باز شناختهاند.
آیات صاحب عنوان[ ]
شماری از آیات سوره بقره، در زمره آیات صاحب عنوان محسوب میشوند. از آن جمله میتوان به آیه ۵۵ آیة الکرسی اشاره کرد. دیگری، آیه ۷۷ آیة البرّ است. [۱۴۷] همچنین درباره تفسیر آیه «آمَنَ الرَّسولُ»، [۱۴۸] رسالههای مستقلی نوشتهاند. [۱۴۹] برخی مفسران ادیب، عبارت موجز و اعجازآمیز «وَ لَکُمْ فِی الْقِصاصِ حَیوةٌ» [۱۵۰] را از نظر فصاحت و بلاغت با مثل عربی «القَتلُ اَنفی لِلقتل» مقایسه کرده، وجوه متعدد امتیاز آن را بر شمردهاند. [۱۵۱] [۱۵۲] [۱۵۳] طولانیترین آیه قرآن کریم نیز که به «آیةالدّین» شهرت یافته، در همین سوره است [۱۵۴]
در آموزههای پیامبر (صلی الله علیه و اله وسلم)، رهنمودهایی برای خلاصه کردن سورههای طولانی همچون بقره و مداومت قرائت خلاصه آن، برای برخورداری از برکات مداومت تلاوت سوره رسیده است.
قسمت اخر از تبیان
شناسنامه سوره بقره :
شماره سوره :2
ترتیب نزول :87
تعداد آیه:286
معانی سوره :بقره به معنای ماده گاو است
نامهای دیگر : فُسْطاط القرآن، سنام القرآن، به دو سوره بقره و آل عمران "زهراوان و زهراوین" نیز گفته میشود.
ویژگی های سوره : بزرگترین سوره قرآن 5/2 جز - بلند ترین آیه 282 - بیشترین احکام فقهی در این سوره است آیت الکرسی در این سوره است.
موضوعات کلی سوره: مسائل اعتقادی اسلام - تشریح قانون گذاری و احکام فقهی - مسائل معنوی و اخلاقی فردی - داستان بنی اسرائیل -حضرت آدم - هاروت و ماروت - جالوت و مالوت
محتوا سوره بقره:
جامعیت این سوره از نظر اصول اعتقادى اسلام و بسیارى از مسائل عملى (عبادى، اجتماعى، سیاسى و اقتصادى) قابل انکار نیست. چه اینکه در این سوره: 1- بحث هائى پیرامون توحید و شناسائى خدا مخصوصا از طریق مطالعه اسرار آفرینش آمده است. 2- بحث هائى در زمینه معاد و زندگى پس از مرگ، مخصوصا مثال هاى حسّى آن مانند داستان ابراهیم و زنده شدن مرغ ها و داستان عزیر 3- بحث هائى در زمینه اعجاز قرآن و اهمیت این کتاب آسمانى. 4- بحث هائى بسیار مفصل در باره یهود و منافقان و موضعگیری هاى خاص آنها در برابر اسلام و قرآن، و انواع کارشکنی هاى آنان در این رابطه. 5- بحث هائى در زمینه تاریخ پیامبران بزرگ مخصوصا ابراهیم و موسى علیهما السّلام. 6- بحث هائى در زمینه احکام مختلف اسلامى از جمله نماز، روزه، جهاد، حجّ و تغییر قبله، ازدواج و طلاق، احکام تجارت، و قسمت مهمى از احکام ربا و مخصوصا بحثهائى در زمینه انفاق در راه خدا، و همچنین مسأله قصاص و تحریم قسمتى از گوشتهاى حرام و قمار و شراب و بخشى از احکام وصیت و مانند آن.
فضیلت سوره بقره
در فضیلت این سوره روایات پر اهمیتى در منابع اسلامى نقل شده است :
پیامبر اکرم (ص): صلوات خدا بر قاری سوره بقره باد و ثواب یک سال نگهبانی در راه خدا به او اعطا میشود. 2
مرحوم طبرسى در مجمع البیان از پیامبر اکرم (صلى اللّه علیه و آله و سلم ) چنین نقل مى کند که پرسیدند: اى سوره القرآن افضل ؟ قال : البقرة ، قیل اى آیة البقرة افضل ؟ قال آیة الکرسى ؛ کدامیک از سوره هاى قرآن از همه برتر است ؟ فرمود: سوره بقره ، عرض کردند کدام آیه از آیات سوره بقره افضل است ؟ فرمود: آیة الکرسى .
افضلیت این سوره ظاهرا به خاطر جامعیت آنست ، و افضل بودن آیة الکرسى به خاطر محتواى توحیدى خاص آن مى باشد .و این منافات ندارد که بعضى از سوره هاى دیگر قرآن از جهات دیگرى برترى داشته باشند، چرا که از دیدگاه هاى مختلف به آنها نظر شده است .
و نیز از امام على بن الحسین (علیهماالسلام ) از پیامبر اکرم (صلى اللّه علیه و آله و سلم ) چنین نقل شده است که فرمود کسى که چهار آیه از آغاز سوره بقره و آیة الکرسى و دو آیه بعد از آن و سه آیه از آخر آن را بخواند هرگز در جان و مال خود ناخوشایندى نخواهد دید، و شیطان به او نزدیک نمى شود، و قرآن را فراموش نخواهد کرد.3
فضیلت سوره بقره
علی بن الحسین (ع) روایت کرده که فرمود رسول خدا (ص) فرمودند:کسی که 4 آیه از اول سوره بقره و آیه الکرسی را با دو آیه بعد از آن و 3 آیه آخر آن سوره را بخواند هیچگونه بدی و ناراحتی در جان و مال خویش نبیند و دیو لعین به وی نزدیک نشود و قرآن را فراموش نکند.
علی بن حمزه البطائنی روایت میکند از حسین بن ابی علا و وی از ابی بصیر و او از امام جعفر صادق (ع)که فرمودند:هر کس سوره بقره و آل عمران را بخواند روز قیامت این دو سوره بر او سایه افکنند مانند دو قطعه ابر یا دو عبا یا دو سایه بان.
امام سجاد(ع) فرمودند:رسول خدا (ص)فرمود:هر کس از سوره بقره آیة الکرسی و دو آیه بعد از این آیه و سه آیه نیز از جای دیگر سوره بقره بخواند،نه به او کراهتی رسد و نه شیطان به او نزدیک گردد.
رسول اکرم، صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم، فرمود: برای هر چیز، قلّهای است و قلّه ی قرآن، سوره ی بقره است. چنانچه در خانهای خوانده شود، اگر در روز باشد تا سه روز شیطان وارد آن خانه نخواهد شد و اگر در شب باشد، تا سه شب از داخل شدن شیطان به آن، در امانند.4
هنگام صدقه دادن مستحبّ است، بخوانند:
«رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّكَ أَنتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ» 5 ؛ پروردگارا، از ما بپذیر که توئی شنوای دانا .
هنگام مواجهه با دشمن، سفارش شده بخوانند:
«و َلَمَّا بَرَزُواْ لِجَالُوتَ وَجُنُودِهِ قَالُواْ رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَیْنَا صَبْرًا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَانصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِینَ»6 ؛ پروردگارا، بر ما - باران - صبر فرو ریز و گام های ما را استوار بدار و ما را بر خدانشناسان پیروز گردان.
پیامبر اکرم (ص) فرمودند: صلوات رحمت خداوند بر قاری سوره بقره باد و ثواب نگهبانی که یک سال بدون آرامش در راه خدا نگهبانی کرده، به او عطا می شود. 7
امیر مؤمنان، علیه السّلام، فرمود: اگر بدانید که این آیه (آیه الکرسی) تا چه اندازه اهمیت دارد، در هیچ حالی آن را ترک نمیکنید. 8
رسول خدا، صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم، میفرمود: آیة الکرسی از گنجی که زیر عرش است به من بخشیده شده، و پیش از من به هیچ پیامبری داده نشده است.9
حضرت علی، علیه السّلام، فرمود: از آن وقتی که این سخن را از پیغمبر شنیدم، شبی بر من نگذشت که این آیه را نخوانم.10
حضرت رضا، علیه السّلام، میفرمود: هر کس هنگام خواب، آیة الکرسی را تلاوت کند، به خواست خدا، به مرضی که او را فلج کند، گرفتار نشود، و هر کس پس از هر نماز، آن را بخواند، گزندهای به وی آزار نمیرساند.11
رسول خدا، صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم، فرمود: - هر گاه مؤمن آیة الکرسی بخواند و ثواب آن را به اهل قبور اهدا کند، خداوند در برابر هر حرف از آن، برای او، فرشتهای میآفریند که تا روز قیامت برای او تسبیح گوید. 12
خواص سوره بقره:
آیه الله کشمیری می فرماید : خواندن سوره بقره برای رزق اثر دارد .
از امام صادق (ع) منقول است که اگر این سوره را بنویسند و با خود دارند همه دردها زائل شود و اگر بر محموم بندند تب او از بین برود و اگر بر کودک بندند از شیر به آسانی گرفته شود .
از امام صادق (ع) منقول است که اگر این سوره را هفت بار بر مصروع یا دیوانه بخوانند یا بنویسند و بر گردنش ببندند شفا یابد.
از حضرت علی (ع) منقول است که هرگاه چشم کسی آزرده باشد ، با اعتقاد کامل آیه الکرسی را بخواند البته شفا یابد .
آیه الله کشمیری فرمود : خواندن آیه الکرسی روزی 21 مرتبه برای حافظه خوب است .
امام صادق (ع) می فرماید : سفرت را با صدقه دادن آغاز کن و هنگامی که خواستی سفرت را آغاز کنی آیه الکرسی را بخوان .در هنگام شدائد و سختی ها و در مهمات بزرگ خواندن دوازده بار آیه الکرسی نافع است و تخلف ندارد.